ويژگي ها و آداب ماه رمضان

-فضايل کلي ماه رمضان

در بين ماه هاي سال قمري، ماه رمضان، از قداست و جايگاه ويژه اي برخوردار است چنانکه در دعاي مخصوص آن مي خوانيم:

«... و هذا شهر عظمته و کرمته و شرفته و فضلته علي الشهور...»؛ (اقبال الاعمال/24)

«و رمضان، ماهي است که او را عظمت و کرامت و شرافت، و فضيلت دادي، نسبت به ماه هاي ديگر.»

رسول خدا(ص) مي فرمايد: «اگر کسي در اين ماه، يک آيه از قرآن، تلاوت کند، ثوابش مثل کسي است که در غير ماه رمضان، يک بار قرآن را ختم کرده باشد.»(امالي صدوق/93)

از امام صادق(ع) نيز درباره ماه رمضان نقل شده است: «هرکس در ماه رمضان، صدقه اي بدهد خداوند هفتاد نوع، بلا را از او دور مي کند.» (بحار/ 93/316)

حضرت علي(ع) از پيامبر خاتم(ص) نقل مي فرمايد: «هيچ مؤمني نيست که ماه رمضان را، به حساب خدا، روزه بگيرد، مگر آن که خداي تبارک و تعالي، هفت خصلت را براي او لازم گرداند، هرچه حرام در پيکرش باشد محو و ذوب گرداند. به رحمت خداي عزوجل نزديک مي شود. (با روزه خويش) خطاي پدرش حضرت آدم را مي پوشاند. خداوند لحظات جان دادن را، براي او، آسان کند. از گرسنگي و تشنگي روز قيامت در امان است. خداي عزوجل از خوراکي هاي لذيذ بهشتي او را نصيب دهد. و بالاخره خداي عزوجل، برائت و بيزاري از آتش دوزخ را به او عطا فرمايد. (پرسش کننده در اين حديث مفصل، عالم يهودي بود) که عرض کرد راست گفتي اي محمد.» (من لايحضر صدوق/2/74)

ماه مبارک رمضان علاوه بر اين که ماه عبوديت و بندگي، و ماه غفران و رحمت الهي است، از جهات ديگر نيز حائز اهميت است:

1)ماه رمضان ،ماه نزول قرآن

اولين ويژگي و امتياز ماه مبارک رمضان، نزول قرآن کريم بر قلب نازنين پيامبر خدا(ص) براي نجات و هدايت انسان ها در اين ماه پربرکت است چنانکه خداي سبحان مي فرمايد: «ماه رمضان، ماهي است که قرآن به عنوان راهنمايي مردم و نشانه هاي هدايت و فرق ميان حق و باطل در آن، نازل شده است.» (بقره/185) در آيه ديگر مي فرمايد: «ما قرآن را در شب مبارک فرو فرستاديم.»(دخان/2)

2) شب قدر و تعيين سرنوشت

دومين ويژگي که باعث فضيلت ماه مبارک رمضان شده است، قرارگرفتن شب قدر و تعيين سرنوشت، در ماه رمضان است.چنانکه در سوره قدر مي خوانيم: «ما آن ]قرآن[ را، در شب قدر، نازل کرديم. و تو، چه مي داني شب قدر چيست؟ شب قدر ]در مقام و مرتبه[ از هزار ماه، بهتر و بالاتر است.

ظاهراً مراد از قدر، تقدير و تعيين و اندازه گيري است، خداي تعالي در آن شب، حوادث يکسال ]از آن شب تا شب قدر سال آينده[ را تقدير مي نمايد، زنگي و مرگ، رزق ، سعادت و شقاوت و چيزهايي از اين قبيل را مقدر مي سازد. (تفسير الميزان ذيل آيه)

امام باقر (ع) در جواب سؤال از معناي آيه «انا انزلناه في ليله مبارکه » مي فرمايد: «شب قدر که همه ساله در ماه رمضان در دهه آخرش، تجديد مي شود، شبي است که قرآن، جز در آن شب، نازل نشده، و آن شبي است که خداي تعالي درباره اش فرموده:

«فيها يفرق کل امر حکيم» در آن شب، هر حادثه اي که بايد در طول آن سال، واقع گردد، تقدير مي شود، چه خير و چه شر، چه طاعت و چه معصيت، و چه فرزندي که قرار است متولد شود، و يا اجلي که بناست فرا رسد، و يا رزقي که قرار است (تنگ و يا وسيع) برسد، پس آنچه در اين شب، مقدر شود، و قضايش رانده شود، قضايي حتمي است، ولي در عين حال، مشيت خداي تعالي در آنها محفوظ است.» (کافي /4/751)

منظور امام از اين که فرمود: «ولي در عين حال مشيت خداي تعالي در آن ها محفوظ است» اين است که قدرت خداوند هميشه مطلق است، او هر زمان، هر کاري را بخواهد در توانش هست، هر چند قبلا خلاف آن را حتمي کرده باشد، و خلاصه حتمي کردن يک امر، قدرت مطلقه خداوند را مقيد نمي کند، او مي تواند قضاي حتمي خود را نقض نمايد هر چند که هيچ وقت چنين کاري را نمي کند.

حضرت موسي (ع) در مناجات با خداي سبحان، مي فرمايد: «خداوندا! مي خواهم به تو نزديک شوم، فرمود: قرب من، براي کسي است که شب قدر، بيدار شود. گفت: خداوندا! رحمتت را مي خواهم، فرمود: رحمتم براي کسي است که در شب قدر به مسکينان رحمت کند. گفت: خداوندا! جواز گذشتن از صراط را از تومي خواهم، فرمود: جواز صراط براي کسي است که در شب قدر، صدقه اي بدهد. گفت: خداوندا! از درختان بهشت و از ميوه هايش مي خواهم، فرمود: آن ها براي کسي است که در شب قدر، تسبيح کند.

گفت: خداوندا! رهايي از جهنم را مي خواهم، فرمود: رهايي از جهنم براي کسي است که در شب قدر،استغفارکند.گفت: خداوندا! خشنودي تو را مي خواهم، فرمود: خشنودي من براي کسي است که درشب قدر، دو رکعت نماز بگذارد.» (مستدرک الوسائل نوري 7/754)

3)ماه رمضان و نزول ملائکه و روح

سومين ويژگي ماه مبارک رمضان، نزول ملائکه و روح درشب قدر و ماه مبارک رمضان است.

«فرشتگان و روح درآن شب به اذن پروردگارشان براي ]تقدير[ هرکاري نازل مي شوند، شبي است پر از سلامت ] و برکت ورحمت[ تا طلوع صبح.» (قدر 4و5)

بن عباس از رسول خدا (ص) روايات کرده است که فرمود:«وقتي شب قدر مي شود، ملائکه اي که ساکن درسدره المنتهي هستند و جبرئيل، يکي از ايشان است، نازل مي شوند، درحالي که جبرئيل به اتفاق ساير سکان نامبرده، پرچم هايي را، به همراه دارند، يک پرچم، بالاي قبر من، و يکي بربالاي بيت المقدس، و پرچمي درمسجد الحرام و پرچمي برطورسينا، نصب مي کنند، و هيچ مؤمن و مؤمنه اي در اين نقاط نمي ماند مگر آن که جبرئيل به او سلام مي کند، مگر کسي که دائم الخمر و يا معتاد به خوردن گوشت خوک و يا زعفران ماليدن به بدن خود باشد.» (تأويل الآيات الظاهره، استرآبادي، ص 790)
 

4-ماه رمضان ماه ميهماني و ضيافت الهي

نزول قرآن، وقوع شب قدر، نزول ملائکه و روح، تقدير سرنوشت و... هرکدام مائده هاي آسماني و غذاهاي معنوي است و سبب شده ماه مبارک رمضان، به عنوان ماه ضيافت و ميهماني الهي، نامگذاري شود، لذا پيامبر اکرم(ص) در آستانه ماه مبارک رمضان، اين گونه مي فرمايد:

«اي مردم! ماه با برکت و رحمت و آمرزش، به شما روي آورده است، اين ماه، نزد خدا بهترين ماه است و روزهايش، بهترين روزها و شب هايش، بهترين شب ها، و ساعاتش بهترين ساعات. دراين ماه، شما به ميهماني خدا، دعوت شده ايد و در زمزه بهره مندان از کرامت خداوند، قرارگرفته ايد. دراين ماه نفس هاي شما، تسبيح خداست، و خواب شما، عبادت است و اعمال شما، پذيرفته، و دعايتان به اجابت مي رسد....»(المصباح کفعمي/ص 336)

امام صادق (ع) نيز به فرزندانش در مورد ماه رمضان اين گونه سفارش مي نمايد:«جان هاي خود را به تلاش و کوشش واداريد؛ زيرا در اين ماه، روزي ها قسمت و اجل ها نوشته مي شود و در آن، نام ميهمانان خدا که بر او، وارد مي شوند، نوشته مي گردد و درآن، شبي است که عبادت در آن، از عبادت هزار ماه بهتر است.» (بحار/93/573)

با توجه به بيانات پيامبر (ص)، ماه مبارک رمضان ماه ضيافت و ميهماني است، در اين ضيافت پرشکوه و بي نظير، صاحب خانه و ميزبان، پروردگار جهان و ميهمانان، بندگان فقير و محتاج خداي سبحان، هستند و غذاهاي لذت بخش اين سفره رنگين و منحصر به فرد مائده هاي آسماني: روزه داري وچشم پوشي از لذائذ دنيوي، تلاوت قرآن، احياء و شب زنده داري، دعا و نيايش، طلب غفران و رحمت الهي و... است و ثمره اي که انتظار مي رود از اين ميهماني پرشکوه و بي سابقه، عايد حال ميهمانان شود، تقواي الهي است چنانکه خدا سبحان مي فرمايد:

«اي افرادي که ايمان آورده ايد، روزه بر شما نوشته شد، آن چنان که بر کساني که قبل از شما بود، نوشته شده بود، باشد که پرهيزگار شويد.»(بقره/381)

آداب حضور در ضيافت الهي

در زندگي دنيا اگر روزي، انسان به ميهماني، دعوت شود، دعوت شدگان با توجه به مقام و موقعيت صاحب خانه و ميزبان و با درنظر داشتن ميهمانان ديگر، خود را براي شرکت در ميهماني، آماده مي کنند، اگر صاحب خانه و ميزبان، شخصيت معتبر اجتماعي داشته باشد، ميهمانان با وقار، هيئت و هيبت خاصي، وارد مجلس شده و در طول جلسه و جريان ميهماني نيز باتوجه به شخصيت ميزبان و بزرگان ديگري که در جلسه حضور دارند، در نشست و برخاست، غذا خوردن و صحبت کردن، دقت به خرج مي دهند تا با حرکات اضافي، صحبت هاي بي مورد و... باعث مضحکه ديگران قرار نگيرند.

حال سؤال اين است که در ضيافت و ميهماني بي سابقه، مجلل و پر شکوه ماه مبارک رمضان، ميهمانان، با چه شرايطي وارد ماه رمضان اين بزم الهي شوند و چه ويژگي هايي را بايد در ماه رمضان رعايت کنند تا بتوانند استفاده و لذت کافي برده، نتيجه مورد انتظار را به دست آوردند؟

در جملات و کلماتي که از حضرت رسول(ص) و امامان معصوم(ع) نقل شده است، ويژگي ميهمانان الهي، بيان شده است که به چند مورد آن، اشاره مي شود:

پيامبر(ص) خطاب به جابر مي فرمايد: «اي جابر! در ماه رمضان، هر کسي، روز آن را روزه بدارد و جزئي از شبش را به عبادت بپردازد، و شکم و شرمگاه خويش را، پاک نگه دارد، و زبانش را حفظ کند، همان طوري که از اين ماه، خارج مي شود از گناهان خويش خارج مي شود. جابر عرض کرد: اي رسول خدا! اين حديث، چه زيباست! رسول خدا فرمود: و رعايت شروط آن، چه سخت است!» (کافي/4/78)

در حديث ديگري مي خوانيم: «رسول خدا(ص) مطلع شد زني با زبان روزه، به خدمتکار خود، دشنام داده است، رسول خدا(ص) او را دعوت کرد و غذائي پيش او گذاشت، آن زن گفت: من روزه هستم. رسول خدا(ص) فرمود: چگونه روزه هستي که کنيزت را دشنام مي دهي؟ روزه فقط خودداري از خوردن و آشاميدن نيست، بلکه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع کارها و سخنان زشت که روزه را بي اثر مي کند، قرار داده است، وه که چه اندک هستند روزه داران و چه بسيارند کساني که گرسنگي مي کشند.» (همان/78)

در جاي ديگر مي فرمايد: «خداي عزوجل مي فرمايد: «کسي که جوارح و اندام خود را از حرام هاي من، روزه ندارد؛ چه حاجت که به خاطر من از خوردن و آشاميدن خودداري ورزد.» (الفردوس/5/242)

حضرت زهرا(س) مي فرمايد: «اگر روزه دار، زبان و گوش و چشم و اعضا و جوارح خود را، نگه ندارد، روزه به چه کار او مي آيد.» (مستدرک الوسائل7/663)

از امام صادق(ع) در درباره ماه مبارک رمضان نقل شده است: «هرگاه روزه گرفتي، گوش و چشمت را از حرام، روزه بدار و همه اعضا و اندامت را از زشتي و پرگويي و اذيت کردن خدمتکارت باز دار. بايد وقار روزه در تو باشد، تا مي تواني، خاموش باش، مگر از ذکر خدا، و روزي که روزه داري با روزي که روزه نداري، يکسان نباشد، از خنديدن با صداي بلند، دوري کن؛ زيرا خداوند اين کارها را دشمن داند.» (بحار/93/292)

در جاي ديگر مي فرمايد: «هرگاه روزه گرفتي، بايد گوش و چشم و مو و پوستت نيز روزه داشته باشد. آن حضرت اعضاي ديگري را نيز برشمرد و فرمود: روزي که روزه داري با روزي که روزه نداري، يکسان نباشد.» (کافي/4/78)

امام سجاد(ع) در دعاي خود، هنگام حلول ماه مبارک رمضان، اين گونه مناجات مي کند:

«به وسيله روزه اين ماه، ياريمان ده؛ تا اندام خود را، از معاصي تو، نگه داريم و آن ها را به اعمالي واداريم که خشنودي تو را فراهم مي آورد، تا با گوش هايمان، سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به ديدن چيزهاي لهو نشتابيم و دستانمان را به سوي حرام، نگشاييم و با پاهايمان به سوي آنچه منع شده، ره نسپاريم و با شکم هايمان، جز آنچه را، تو حلال کرده اي، در خود جاي ندهيم و زبان هايمان، جز به آنچه، تو خبر داده اي و بيان فرموده اي، گويا نشود، و رنج نکشيم، جز براي آنچه به پاداش تو، نزديک مي کند و به جا نياوريم، مگر چيزي را که از کيفر تو، نگه مي دارد.» (صحيفه سجاديه/دعاي 44)

آنچه از مجموع احاديث و روايات درباره ماه رمضان به دست مي آيد، اين است که انسان روزه دار براي بهره مند شدن از غفران و رحمت خداوند و استفاده بهتر از ضيافت الهي در ماه مبارک رمضان، علاوه بر خودداري و امساک از خوردن و آشاميدن و دوري از اموري که روزه را باطل مي کند، امور ديگري را نيز بايد رعايت نمايد، تا بتواند در زمره روزه داران واقعي ماه مبارک رمضان قرار گيرد؛ چشم، گوش، زبان، دست و پا و ساير اعضاي خود را از ارتکاب به گناه حفظ کند و در چارچوب موازين شرعي، از نعمت هاي بزرگ خدا استفاده کند.