استاد شهید آیةالله مطهری(ره) وحدت و انسجام اسلامی را ضروری­ترین نیاز عصر حاضر می­دانست و در فراخنای آثار ارزشمند خود به صورت منسجم و گسترده آن را مورد توجه و بازنگری قرار می­داد. معظم­له داروی بسیاری از دردهای جهان اسلام را در اکسیر حیات­بخش وحدت جست و جو می­کرد و آن را مهم­ترین راهبرد مسلمانان در نیل به قلّه­های تعالی و بالندگی می­دانست؛ چنان­که در مقدمه­ی مقاله­ی الغدیر و وحدت اسلامی می­نگارد:

مصلحان و دانشمندان روشن­فکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فرق اسلامی را، خصوصاً در اوضاع و احوال کنونی که دشمن از همه­ی جوانب بدان­ها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعه­ی خلافات کهن و اختراع خلافات نوین است، از ضروری­ترین نیازهای اسلامی می­دانند. اساساً چنان­که می­دانیم وحدت اسلامی و اخوت اسلامی سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهمّ مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام گواه آن می­باشد.([1])

انتشارات صدرا مجموعه آرا و اندیشه­های این متفکر اسلامی و مصلح بیدار در زمینه­ی وحدت و تفاهم اسلامی که به کوشش سیدحمید جاوید موسوی گردآوری شده را با عنوان اتحاد اسلامى در آثار شهید آیةالله مطهری(ره) به چاپ رسانده است.

در شماره­های گذشته بخشی از آن را در اختیار خوانندگان گرامی قرار دادیم. اینک آن­را ادامه می­دهیم:

غوغای تفرّق؛ اغوای شیطان

وحدت به رغم اختلاف مذهب

متأسفانه مسلمانان دچار تفرّق مذهبی زیاد هستند. بالاتر از تفرّق مذهبى، سوء; تفاهم­هایی که در این زمینه وجود دارد. در این­جا دو مطلب است. یک مطلب این­که آیا ممکن است اقدامی بشود که یک وحدت مذهبی به وجود بیاید؟ این عملی نیست، لااقل به این زودی­ها عملی نیست. ما خودمان که شیعه هستیم، هنوز نتوانسته­ایم در امر تقلید، وحدت به وجود بیاوریم و کاری بکنیم که مجتهدین، شورای فتوایی تشکیل دهند و در هر زمانی مردم یک رساله عملی بیشتر نداشته باشند، آن وقت توقع داریم که حنفی و شافعی و مالکی و حنبلی و وهابی و زیدى، همه بیایند شیعه اثنی عشری بشوند؟ ولی مطلب دیگر این است که آیا این اختلافات مذهبی مانع وحدت اسلامی و اخوت اسلامی است؟ آیا مانع این است که همه مسلمانان با یکدیگر احساس برادری بکنند، بعد از آن­که قرآنشان یکی است، پیغمبرشان یکی است، احادیث پیغمبر را همه قبول دارند و مدارکی در دست است که احادیث اهل بیت: را اهل تسنن هم باید قبول کنند!! مرحوم آیةالله بروجردی و مرحوم شیخ عبدالمجید سلیم؛ مفتی اعظم مصر، توافق کرده بودند بر این اساس که اهل تشیع احادیث معتبر اهل تسنن را بپذیرند و البته از قدیم می­پذیرفته­اند، فقط در کتب حدیثشان وارد کنند و آن­ها هم به موجب حدیث إنّی تارکٌ فیکُمُ الثقَلین: کتابَ اللهِ و عِترَتی احادیث اهل بیت: را بپذیرند. و همین­ها بود که مقدمات فقه مقارن را در مصر به وجود آورد.([2])

تمدن اسلامی و نیرنگ غرب

یکی از نیرنگ­های غرب این بود که در پوست ملل مسلمان رفت [و میان آن­ها در باب تمدن اسلامی تفرقه ایجاد کرد] چون نمی­شد، این تمدن گذشته را انکار کرد، در پوست عرب­ها رفت و گفت تمدن عرب. حتی گوستاو لوبون وقتی کتاب می­نویسد، می­گوید تمدن عرب گو این­که مترجم فارسی­اش گفته تمدن اسلام و عرب، ولی او می­گوید تمدن عرب، برای این­که عرب بگوید این تمدن مال من بود. ولی وقتی که به ایران می­آمدند، نقیض و ضد آن را به ایران تلقین می­کردند که این تمدنی که در گذشته بوده، تمدن ایرانی بوده، بوعلی سینا وابسته به تمدن ایرانی است و از بقایای تمدن 2500 ساله پیشتر است! در جشن 2500 ساله([3]) چه­قدر کوشش می­کردند روی مسأله استمرار فرهنگی تکیه کنند که ما در 2500 سال پیش یک فرهنگ را آغاز کردیم و آن فرهنگ با روح خاصی که داشته است، ادامه داشته تا به زمان ما رسیده است؛ بوعلی سینا، ابوریحان بیرونى، حافظ، مولوی و خواجه نصیرالدین طوسى، زاده آن فرهنگ­اند، همان روح است که تا زمان ما استمرار پیدا کرده؛ در صورتی که این یک دروغ محض است.

تفرّق؛ مایه­ی فنای اقوام

یکی از عواملی که مایه­ی فنای اقوام است، تفرق و تشتت است؛ دسته دسته شدن، فرقه فرقه شدن، دو قبیله شدن، هر دسته­ای یک فکرى، عقیده­اى، مسلکی داشتن؛ هر دسته­ای در گوشه­ای کشوری را تشکیل دادن.

اسلام دین وحدت و اتفاق است و روی وحدت و اتحاد و در نقطه مقابلش بر روی پرهیز از تفرّق و تشتت خیلی تکیه می­کند.([4])

سوء; تفاهم، عامل تفرقه

مسلمین با نهایت تأسف تفرّق مذهبی پیدا کرده­اند. معنی تفرّق مذهبی این است که هر دسته­ای می­گویند حقیقت اسلام همان است که در نزد ماست، ولی یک مطلب هست و آن این­که اسلام وحدت مسلمین را خواسته است.

اکنون باید ببینیم که این وحدت مستلزم این است که همه مسلمین از یک مذهب پیروی کنند و فرقه فرقه شدن آن­ها مانع وحدت آن­هاست، یا آن چیزی که مانع وحدت است بیشتر سوء; تفاهماتی است که با یکدیگر دارند؟ به عقیده ما دومی است؛ برای این­که معبود همه یکی است؛ قبله همه یکی است؛ ماه رمضان و روزه همه یکی است؛ کتاب آسمانی همه یکی است؛ همه یک جور نماز می­خوانیم؛ یک جور زکات می­دهیم، اختلافات در فروع است و عمده این است که دارای یک فرهنگ و تاریخ و تمدن­اند،([5]) اما وقتی این یکى، او را مشرک بخواند و دیگری آن را أنجس من الکلاب الممطوره بداند، شیعه، سنی را ناصبی بداند و سنی شیعه را مجوسی، بدیهی است که وحدتی حاصل نمی­شود.([6])

تعصب بی­جا، مایه قطع ریشه اسلام

از نظر من افرادی از شیعه امثال مؤلف احادیث عایشه با امثال مؤلف ضحی الإسلام و مؤلف الوشیعة و مؤلف الصراع بین الإسلام والوثنیة نوعی همکاری دارند. اگر کسی بگوید این­ها که در دو جهت مخالف همیشه حرکت می­کنند، چگونه همکاری می­کنند، عرض می­کنم لازمه همکاری این نیست که همکاران در جهت واحد حرکت کنند، بلکه باید هدف واحد را صورت دهند ولو آن­که در دو جهت مخالف حرکت کنند.

گاهی همکاران که هدف واحد را صورت می­دهند، در جهت واحد حرکت می­کنند، مانند همکاری نخ­های به هم تابیده و همکاری دسته چوب در مثل معروف آن پادشاه و پسران. گاهی در دو جهت مخالف حرکت می­کنند، مانند همکاری دو تیغه قیچی که یک محور در وسط هر دو قرار گرفته و آن­ها را در وضعی قرار می­دهد که اگر یکی به سوی بالا حرکت کند، دیگری به طرف پایین حرکت می­کند و اگر یکی به سمت راست برود، دیگری به سوی چپ می­رود و بالعکس، اما نتیجه این حرکات مختلف قطع کردن و بریدن یک شیء; بالخصوص است. دو دسته فوق­الذکر از مؤلفین، حالت همان دو تیغه را دارند و آن چیزی که در میان قطع می­شود و ریشه­اش زده می­شود، اسلام است. آن یکی کافی را از اعتبار می­اندازد و این یکی بخاری را، آن یکی امام صادق(ع) را از ارزش می­اندازد و این یکی شافعی و ابوحنیفه را. آن­که در این میان بریده می­شود و از اعتبار می­افتد اسلام و قرآن است. البته آن محوری که این دو تیغه را با این ترتیب به یکدیگر مربوط کرده است، در ماورای کشورهای اسلامی باید جست­وجو شود.([7])

پی­نوشت:

[1]. شش مقاله، ص 212.

[2]. حج، ص 81 و 82 .

[3]. جشن 2500 ساله شاهنشاهی ایران که در سال 1350 برای اسلام زدایی از ایران توسط رژیم پهلوی برگزار شد.

[4]. مجموعه آثار، ج 25، ص 307.

[5]. ر.ک؛ شش مقاله، مقاله الغدیر و وحدت اسلامى.

[6]. یادداشت­های استاد مطهرى، ج 7 ،‌ ص 413.

[7]. یادداشت­های استاد مطهرى، ج 6 ، ص 96.