ابو عبدا... محمد بن نعمان مشهور به شيخ مفيد از بزرگان شيعه و از نوادر علم کلام و فقه است. وي به سال 336 يا 338 ه.ق پا به هستي نهاد. محل تولد او در ناحيه جيل در ده فرسنگي بغداد بود. بعدها همراه پدرش که مقلب به العلم بود به بغداد آمد و نزد استادهاي عصر خويش تحصيل نمود از معروفترين استادان وي مي توان به ابوالقاسم جعفر بن محمد بن قولوي قمي و شيخ صدوق اشاره کرد.
در زمان وي آل بويه بر بغداد حاکم شدند که حامي تشيع بودند، بنابراين زمينه بيان عقايد و نشر انديشه هاي شيعي پديد آمد شيخ مفيد از اين محيط آزاد در عصر خويش سود جست و در مسجد براثا در بغداد به تدريس و وعظ و جدل با معارضين پرداخت و توانست تشيع و فرقه هاي آن را با هم متحد کند. وي فرق مختلف اسلامي را تشويق نمود که اختلافات جزئي را کنار نهاده و در اصول متحد شوند. آثار شيخ مفيد متجاوز از دويست تأليف مي باشد.
از آثار ارزشمند شيخ مفيد، کتاب الامالى است. اين کتاب، مهمترين اثر حديثى بر جاى مانده از مفيد به شمار مى آيد. داراى 387 حديث از پيامبر اکرم (ص) و ائمه معصومين (ع) در مباحث گوناگون است. شيوه روايت در آن، به گونه املاء بوده است، بدين معنى که روايات آرام آرام خوانده مى شده و همه شنوندگان و يا برخى از آنان، مطالب را يادداشت مى کرده اند.
در آن زمان، املاء، از طرق انتقال حديث و دانش بوده است. املاء کنندگان غالباً از بزرگان بوده اند. در اسلام، نخستين املاء کننده، پيامبر گرامى اسلام (ص) بوده است.
1- گفتار ابن حجر عسقلانى:
ابن حجر عسقلانى درباره او گويد:
«او بسيار عابد و زاهد و اهل خشوع و تهجد بود و مداومتبر علم و دانش داشت.جماعتبسيارى از محضر او بهره بردند.او بر تمام شيعيان حق دارد.پدرش در واسط زندگى مىکرد و به آموزگارى مىپرداخت.او در عکبرى کشته شد.گفته مىشود که عضد الدوله به ملاقات او مىشتافت و هنگام مرض به عيادت او مىرفت» . (1)
2- گفتار ابن عماد حنبلى:
عماد حنبلى، يکى ديگر از دانشمندان اهل سنت از تاريخ ابن ابى طى حلبى در مورد او نقل کرده است:
«او بزرگى از بزرگان اماميه و رئيس بخش فقه و کلام و مباحثه مىباشد.او با پيروان هر عقيده به مباحثه و مناظره مىپرداخت. موقعيتشايان توجهى در تشکيلات دولت آل بويه داشت.او صدقه فراوان مىداد.بسيار اهل خشوع و تهجد، و اهل نماز و روزه و خوش لباس بود.او مورد زيارت و ملاقات عضد الدوله قرار مىگرفت.جثه او چهار شانه و لاغر و گندمگون بود.نزديک76 سال عمر کرد و بيش از 200 جلد تاليف دارد.تشييع جنازه او شهرت دارد.در تشييع او بيش از 80 هزار نفر از شيعيان شرکت جستند و درگذشت او در ماه رمضان بود.رحمتخدا بر او باد..» . (2)
پىنوشتها:
1. لسان الميزان، ج 5، ص 368.
2. شذرات الذهب، ج 3، ص 199.